Текст тувинской песни арбай хоор

Обновлено: 19.09.2024

Сорулгазы: ада-огбелернин бурун шагдан байырлап келгени улусчу байырлалынын ёзулалдарын уругларга билиндирип, ооредир. Улустун аас чогаалын, фольклорун ансамбильдеринин ундезиннерин сайзырадыр. Хундулээчел, биче сеткилдиг, сонуургак болурунга кижизидер.

Дерилгези: ог-македи, улегер домактар бижээн плакаттар азар. Чалама, артыш, тос-карак, аяктар.

Арга-методу: моорей-корулде, оюннар.

Шагаа — улус чонун тоогуден байырлалы.

Шагаа — эргилип кээр чаа — чылдын байырлалы.

Шагаа — чемзиг чемнин дээжизинин байлакшылы

Шагаа — чечен состун, уян ырнын байырлалы.

Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,

Хамык чоннун чыглып келгеш, байырлаары

Шагаа келди, курай-курай!

Шаг чаагай болзун, шагаа элбекшилдиг болзун,

Даглыг черге оъттай бээрге

Таан чараш ошку, хойну

Танцылап, ырлай бээрге

Таан чараш уругларны

Чангыстын ыры: «Сайзанак», Танцы уруглар: «Сайзанак»

1.Чараш даштар чыгаштын

Чадып эптей салгаштын

Сайзанактап ойнай бээр

Хамык оорун кыйгыргаш

Сайнын каазы Чараш-Даш

Чаштар аалы Сайзанак

2.Авазы бо, ачазы

Акызы бо, дунмазы

Аяк-сава орун бо

Аалчыларны уткуп аар

Чырык хуну бадыр-ла

Чымыш ижи узулбес

Сайнын каазы Чараш-Даш

Чаштар аалы Сайзанак

3.Оолдун, кыстын чажындан

Чаагай утка синникен

Келир ойже чалап тур

Сайзанакты ээлеп аар

Сайнын каазы Чараш-Даш

Чаштар аалы Сайзанак

Башкарычы: Хаак аъттарывыс мунгулапкаш Кырган-ававыс, Ак-Сал ирейнин аалынче аалдап чоруулунар уруглар.

(Халдып бар чорда арт кырында чалама аскан. уруглар шупту чалама баглаар)

Аалдын одээ малы долган,

Авыралдыг Ак-Сал ирей.

(Аалга кирер Кырганнар-биле мендилежир)

-Думаа-ханаа. ыт-куштан сол-ла бе?

Соок кыштан, изиг чайдан мал- маган хур-ле бе?

Аал кирген кижи аяк эрии ызырар,

Арга кирген кижи саат дайнаар дээр болгай уругларым шайдан ижинер

(Шайлаан соонда Кырган-Ава тос-карак-биле судун чашкаш йорээл чугаалаар)

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур бис.

Чылан бажы союлду,

Оожум топтуг хаван чылы

Моорлап келди, курай-курай!

Дайын – чаа турбазын,

Бойдустун айыыл-халавы чок болзун, оршээ!

Арат –чонум амыр-тайбын, аас- кежиктиг болзун, оршээ!

Аарыг- хамчык турбазын,

Аш – чут турбазын, Оршээ!

Ак-кок дээр кезээде аяс турзун,

Алдын хунум улам чырык- чылыг болзун, оршээ!

Амыдырал улам хогжуп, чечектелзин, оршээ!

Оран- чуртум сайзыразын,

Оглу- кызы ковей болзун, оршээ!

Чыл чаагай, чон кежиктиг болзун, оршээ!

Эринниг чувеге дээртпедим,

Ак судум чажып чалбарып тур мен, оршээ!

Арат чонум амыр-тайбын чурттазын, оршээ!

Шагаа – шагнын эргилдези,

Чырык чаагай чолду оштаан,

Шагаа-биле! Чаа чыл-биле!

Монгулектин менгизи дег

Монгун баштыг кырган-ачай,

Алгаг-йорээл алгап бээрин

Ажы-толун дилеп тур бис.

Ак-Сал ирей: санын салып, чеминин устун отче каар.

Ажы-толум, бугу чонум!

Шагнын чаагай эргилдези,

Аалдап келген чаа чыл

Хаван чылы тодуг-догаа эки чыл-дыр

Аажок элбек болур чыл-дыр.

Ажыл-ишчи, эрес-кежээ болур болза

Амыдырал байлак болгаш тодуг болур.

Ак сут чажып, оран-чуртка тейлээр болза,

Буян чолду бурган башкы соннээр чыл-дыр.

Эки чуве бээр турзун!

Бак чуве ынай турзун!

Арат чоннун келир ойу

Аяс дээр дег чырык болзун! Оршээ! Оршээ!

Ужур ындыг – чолукшуулу!

Акшый берген огбе кижээ

Ак-кок кадак тудуп сунуп,

«Амыр-ла!» деп чолукшуулу!

- «Амыргын-на амыр!» Шагаа-биле!

«Чолукшулга ёзулалы» (Кырган-ава, кырган ача-биле чолукшулга, чолукшулга кылгаш огде олуттарынче олурар)

Кырган-ава, кырган-ача аалынга

«Аржаан» - аттыг садиктен

Ырлыг- шоорлуг, танцы-самныг

Бараан болуп чедип келдивис

Ыры «Кадарар мен»

1.Кадар оъттуг ийни,

Казып, казып оъттаар.

Хоюм аккыр дуктуг,

Хоюм чараш оой-ээй.

2.Авам аалга арткаш

Анаа чер-ле орбас

Хуузун чер-ле утбас

Авам, ачам салгап

Кажаа сынмас хойну

Кадарар мен оой-ээй

- Оой, кадай! Дыннап олур сен бе? Ыдык ак хойувус-даа шуут кыраан-дыр. Хоокуй каш малывысты оор-онер кылдыр остурген буянныг хой болгай. Ам канчаар кончуг чувел? Аныяк чуве ыдыктап албас болза, хоржок болган-дыр, чуу-даа чуве ужурлуг болгай, чуу-хооден аайлап корем.

(Кырган-ача уне бээр)

- Ынчаар ыйнаан, ыдыктаар хире чувелер ийи уш-даа бар болгай аан- дээш,

- Ак аржаандан кыла кааптайн - деп чугааланмышаан, артышты аржаанга холуп ап белеткеп олурар.

(Ашак ол уеде аныяк хунажыкты киирип эккелгеш, артыштыг аржаан-биле аксы-думчуундан эгелээш чуп дагааш, ожукту хун аайы-биле уш катап долгандыргаш, мурнуу-барыын талазындан отка могейтир.)

Эргилделиг он ийи чылдын

Ээлчеглиг ыт чылы

Хамык чоруун чогуткаш

Чоруп туру курай-курай!

Танцы «Аъдым» (Оолдар)

- Чаа чылдын ээзи болур

Сарыг хаван чылга

Чайыр алдын оваадайны

Чалап, сунуп кедирээли!

(Ыт чылы хаванга оваадайны кедирер.)

Ада хунге, ие черге

Ак-кок дээрге, аржаан сугга

Айдыс кылып, чажыг чажып

Авыралдап чудуп тур мен

Чаа унген хаван чылывыста

Чаагай чолдан хайырла

Чалыы салгал омак-хоглуг

Чаагай оруун эдерер болзун!

Угааныг, арын-нуурлуг чорунар!

Узун назын назыланар!

Кожамыка кончуг-ла бис,

Кожа дыртып салыр бис бе.

(Уруглар, оолдар кожамыктаар)

Хой-ла малым арбын оссун – оой дынгылдай-дынгылдай

Хоюг дугун соннеп чорзун- оо-дынгыл-дынгылдай.

Инек малым арбын оссун-оой дынгылдай-дынгылдай

Итпек –хойтпаан биске берзин- оой дынгыл-дынгылдай.

Аккыр дуктуг ангор ошкум оой-дынгылдай-дынгылдай

Арбын дугун биске берзин –оой-дынгыл-дынгылдай.

Чылгы малы хонаш долзун –оой дынгылдай-дынгылдай

Хымыс-суду элбек болзун –оой –дынгыл-дынгылдай

Дортен ала тонген болза

Доргун сынмас туру деп бе?

Торелдери тонген болза

Дор-ле сынмас олур деп бе?

Алдан ала тонген болза

Алаак сынмас туру деп бе?

Алышкылар тонген болза

Аал сынмас туру деп бе?

Дызырадыр танцы теп

Чанчыл болган шагавысты

Салгакчылар улап чор бис.

Ада-огбе бурун шагдан

Ажы-толге арттырып каан

Аас чогаал эртинези

Амдыгаа дээр уттундурбаан.

Кожа тыртып кааптар-дырлар

Тывызыкка кандыг силер?

Тывынар че сала кааптайн.

Дайнаныпкаш таарыптар (Хачы)

Кагарга халыды (Бомбук)

3.Деггенде ток дээр,

Капкада хак дээр,

Кан баштыг (Балды, маска)

4.Мээн оолдарым беш,

Бежелдирзи атташ (Беш салаа)

Тывызыкка оолдар, уруглар кончуг-ла –дыр.

Тыва тыртып алырлар-дыр.

Дурген чугаага кандыг силер

Кагжып-шенеп коор бис бе?

Дурген-чугаа ындыг-дыр че?

Улегер соске кандыг силер

Улежиксеп олур-ла мен.

Сагыштыг бичези херек,

Саванын улуу херек.

Торел билбес тоорээр,

Тоогу билбес турээр.

Ада корбээнин оглу коор,

Ие корбээнин кызы коор.

Ие созун ижип болбас,

Ада созун ажырып болбас

Эки кылган ажыл –

Элеп читпес алдар.

- Че, уруглар, чеченнежип корээли бе?

(Оол, уруг ийи кижи чеченнежир)

Бир коргенин уттур деп бе?

Ийи холдап тутканын салыр деп бе.

Беш салаа-биле чуну-даа кылгай-ла.

Алды арты ажып болбас деп бе?

Чеди хонук эртерге, неделя эртпес бе?

Сес чыл болган тарааны тарыза унмес деп бе?

Тос- тостун соогун ажып эртпес бе?

Он холлу-биле тутканын салыр бе?

Башкарыкчы: Кандыг кончуг шыдаар уруглар боор.

Бодалганы кым мурнай тып каар эвес, тывынарам , уруглар:

Ыяшка 10 кушкаш орган, оларнын 3 ужуп чоруй барган каш кушкаш артканыл?

Ам ойнап корээлинерем!, Матпаадырны ойнаалынар ! 1 уруг, 1 оол.

-улуг эргекти, бо кымыл?

-матпаадыр баран харап турары ол-дур?

-айтыр салааны, бо кымыл?

-бажы курлуг паштанып турары ол-дур.

-ортаа салаа, бо кымыл?

-ортаа-мерген, хойну озээш, союп-бузуп турары ол-дур

- уваа-шээжек уруктап, чээргеннеп экээри ол-дур.

-биче моомей, буурек-баарак манап олурары ол-дур.

- чадыр оглей туткан салааларже айыткаш»

Кирип болур бе? Дээр,

-хоржок болза, хоржок ыйнаан, адыр шуве-дээш, чудуруундан сегирип алгаш_ чуп-чудурук, бип-билек, кып-кыры, оп-ожун, чап-чарын, оп-оорга, эп-эгин, тас колдук, кичик-кичик-дээш, кичигелеп эгелээр.

( Шупту ырлаар «Арбай-Хоор»)

  1. Ажыл-ишке дадыкан

адыжывыс каям, эш.

Анай чашты чаптап,

арбай хоорлап ойнаал.

Арбай-хоор, арбай – хоор,

  1. Чеди чылын торувээн

черге хонар ошкузун

Арбай-хоор, арбай – хоор,

  1. Башкы уваа салаалар

пашты долдур дулгенер

бичи уваа салаалар

бичи буурек манаанар

Арбай-хоор, арбай – хоор,

  1. Чупу-чупу чудуруум,

чудук ышкаш билээм.

Кып-кыры, чап-чарын, оп-ожун,

Арбай-хоор, арбай – хоор,

Тываларнын тыны тудуш

Сузуглели чогум чудел?

Тыва кижи чоргааралы

Сулде-куду, ыдыы чудел?

Сагыызын дег хумагалыг

Буян оргээн шажынында

Бурун шагнын Шагаазында.

  1. Хуннун ишкеш попес-даа,

кузел хандыр аартап аар

куш-ле киирер шайывыс

  1. Унген киргенулуска

ургулчу-ле соннеп бээр,

шынап чаагай шайывыс.

Келген аалчылар-биле байырлажыр.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

СЦЕНАРИЙ ВЫПУСКНОГО ПРАЗДНИКА В ДЕТСКОМ САДУ. Мы предлагаем вашему вниманию интересный и веселый сценарий выпускного праздника для ДОУ. «Фильм! Фильм! Фильм!»

Сценарии выпускного праздника. Интересный, увлекательный, с любимыми героями сказок.

« Чудо от доброго сердца» сценарий музыкального кукольно-драматического спектакля по мотиву сказки Ганса Христиана Андерсена «Дюймовочка» ,автор сценария — Савиных Ольга Сергеевна.


Сценарий спортивной игры для детей старших групп «В поисках Смешариков» Кузнецова Ирина Евгеньевна, инструктор физической культуры МАДОУ №131, Приволжского района, г.Казани. Сценарий или его элементы можно использовать в летний период для организаци


Сценарий музыкальной сказки-импровизации для детей 5-го года жизни "Курочка Ряба", сценарий новогоднего утренника для малышей "В гостях у Умки"

Разработка сценария музыкальной сказки -импровизации"Курочка Ряба" может быть использована к весеннему праздничному развлечению 8 марта. В сценарии использован музыкальный материал по программе .


Сценарий организованной деятельности детей II младшей группы. Мир природы. Тема: «Помощники» Интеграция образовательных областей: «Познание», «Художественное творчество», «Коммуникация», «Физическая культура» Сценарий организованной деятельности дете

Программные задачи. Научить детей классифицировать овощи и фрукты и дать понятие, где они растут.Закрепить понятие: широкий, узкий.Развивать речь детей, мышление, внимание и память. Активи.


Сценарий выпускного бала для подготовительной группы. Сценарий утренника для подготовительной группы приуроченного к Международному женскому дню: музыкальная сказка "Аленький цветочек"

Выпускной бал "Фильм-фильс-фильм". Музыкальная сказка "Аленький цветочек".


Сценарий физкультурного досуга для детей старшего дошкольного возраста «Если очень захочу — в космос скоро полечу!» Аксинья Попова Сценарий физкультурного досуга для детей старшего дошкольного возраста «Если очень захочу — в космос скоро полечу!» Сценар

Сценарий физкультурного досуга для детей старшего дошкольного возраста «Если очень захочу — в космос скоро полечу!»Аксинья Попова Сценарий физкультурного досуга для детей с.

Читайте также: